Włoszakowice w 2 połowie XV w. przeszły w ręce Opalińskich i były w ich posiadaniu do 1696 r. Tu w grudniu 1655 r. zmarł Krzysztof Opaliński, wojewoda poznański, który w lipcu 1655 r. poddał Wielkopolskę Szwedom. Ostatni z tej linii rodu Opalińskich, Piotr Adam, starosta osiecki i międzyrzecki, kasztelan poznański, ożeniony z Zofią z Czarnkowskich, nie miał męskiego potomka. Ogromną fortunę odziedziczyła córka Katarzyna i wniosła ją w posagu Stanisławowi Leszczyńskiemu herbu Wieniawa, późniejszemu królowi Polski. W 1738 r. kupił je Aleksander Józef Sułkowski herbu Sulima, książę rzymski, łowczy nadworny królewski, pierwszy minister gabinetu dworu. Jego główną siedzibą była Rydzyna, a we Włoszakowicach wzniósł około połowy XVIII w. pałacyk myśliwski. Pałac zlokalizowano na sztucznie usypanej wyspie otoczonej fosami. Niezwykle oryginalna w formie budowla, założona na rzucie równobocznego trójkąta o wciętych półkoliście narożach, nie przetrwała do naszych czasów w swoim dawnym kształcie – brak jej kopuły wieńczącej część środkową.

   Niemal bez zmian zachowała się kompozycja przestrzenna wnętrza pałacu – z centralną, trójkątną, dwukondygnacyjną salą oraz zespołem otaczających ją pomieszczeń. Nie zachowało się nic z dawnego wystroju i wyposażenia, z wyjątkiem interesującego i nieco tajemniczego pomieszczenia w przyziemiu pałacu tzw. skalna grota — dawna sala zebrań loży masońskiej.
Aleksander Józef Sułkowski zmarł w 1762 r., pozostawiając magnacką fortunę czterem synom. Dobra włoszakowickie otrzymał Franciszek. W oczach współczesnych miał on opinię utracjusza i awanturnika. Osiadł tutaj na stałe, otaczając się wspaniałym dworem. Utrzymywał przez pewien czas teatr, miał kapelę dworską. Liczne długi i kłopoty finansowe doprowadziły w 1782 r. do sprzedaży Włoszakowic. Krótko (1782-1785) były w rękach Schoneichów, potem – rodziny von Anhalt. Z inicjatywy ks. Leopolda von Anhalt-Dessau, przed 1848 r., rozebrana została kopuła wieńcząca środkową część budowli i zastąpiona płaskim dachem ukrytym za attyką w formie ażurowej balustrady. W 1923 r. dobra włoszakowickie wraz z wszystkimi zabudowaniami wykupione zostały przez skarb państwa. Rezydencja Sułkowskich jest obecnie siedzibą Urzędu Gminy, a w pozostałych obiektach mieszczą się m.in.: Izba Pamięci Karola Kurpińskiego (w tej wsi urodzonego), Izba Regionalna, strzelnica Bractwa Kurkowego oraz Gminny Ośrodek Kultury. W parku przy pałacu rośnie najstarszy w Wielkopolsce platan, którego wiek szacuje się na ponad 500 lat.

Włoszakowice leżą około 20 km na północny zachód od Leszna i około 30 km na południowy zachód od Kościana.

MT

   Na rynku w Grodzisku Wielkopolskim znajduje się zabytkowa studnia miejska, a przy niej pomnik św. Bernarda z Wąbrzeźna. Obecny budynek studni pochodzi z XIX wieku, ale studnia istniała tutaj już w średniowieczu. Przez wieki było to miejsce poboru wody, głównie dla browarników. Na bazie tej wody wytwarzano wyjątkowe piwo grodziskie.

   Studnia nosi też nazwę pompa św. Bernarda, którego życie nierozerwalnie łączy się z miastem. To ponoć św. Bernard – benedyktyński mnich (żył na przełomie XVI i XVII wieku) cudownie napełnił wyschniętą studnię miejską w Grodzisku. Legenda głosi, że kto dotknie dzbana, który zakonnik trzyma w ręku, będzie obdarzony wiecznym szczęściem i miłością.

MT

   Postać Zygi Latarnika jest oczywiście fikcyjna – upamiętnia jednak setki poznańskich latarników, którzy każdego wieczora wędrowali ulicami miasta, zapalając kolejne lampy gazowe, by świtem je gasić.

   W 2003 roku na Skwerze Łukasiewicza przy ulicy Za Groblą stanął symboliczny pomnik Zygi Latarnika. Zyga – tak w Wielkopolsce zwraca się do Zygmuntów - promuje akcję ratowania gazowych latarni, jakie oświetlały dawniej polskie miasta. Zyga Latarnik zapala autentyczną latarnię, która wcześniej stała na ul. Słowackiego na Jeżycach. Po odnowieniu została wkomponowana w pomnik autorstwa znanego rzeźbiarza, odlewnika i twórcy pomników Roberta Sobocińskiego. Pomnik jest efektem wspólnej akcji Wielkopolskiej Spółki Gazownictwa oraz Gazety Wyborczej noszącej nazwę „Ocalmy latarnie”.

   Pierwsza gazowa latarnia uliczna zapłonęła w Poznaniu w 1858 roku, w 1939 roku było ich już ponad 5000, a gdy w 1960 roku przystępowano do ostatecznej likwidacji oświetlenia gazowego w mieście, na ulicach funkcjonowało jeszcze około 1000 latarni. Już w latach 70-tych poznaniacy zatęsknili za elegancją i urokiem jaki nadawały miastu gazowe latarnie i nowe, elektryczne w rejonie Starego Miasta stylizować zaczęto na szykowne, dziewiętnastowieczne latarnie gazowe.

MT

   Lewków już na początku XV wieku był własnością rycerskiego rodu Doliwów, którzy w późniejszym okresie przyjęli nazwisko Lewkowskich herbu Doliwa. Majątek pozostawał w ich rękach do XVI wieku. W XVIII wieku właścicielami są Lipscy herbu Grabie i pozostają nimi aż do wybuchu II wojny światowej.

   Wojciech Lipski, łowczy kaliski, generał adiutant królewski i kawaler orderu św. Stanisława, zbudował tu w latach 1788-1791 okazałą klasycystyczną rezydencję (być może wg projektów Jana Christiana Kamsetzera), w której zamieszkał wraz z żoną, Salomeą z Objezierskich.

   Jest to obiekt o jednolitej, prostokątnej bryle z kolumnowym portykiem jońskim zwieńczonym trójkątnym tympanonem. Na frontonie tablica podtrzymywana przez gryfy z napisem: Sobie, Swoim Przyjaciołom, Potomności. Obiekt jest nakryty prostym, czterospadowym dachem. We wnętrzu częściowo zachowana jest dekoracja sztukatorska i malarska. Malarstwo iluzjonistyczne przypisywane Antoniemu Smuglewiczowi, nawiązuje do najważniejszych kultur świata: egipskiej, chińskiej, greckiej i rzymskiej, są także freski o motywach groteskowych. W salonie krajobrazowym również dekoracje oparte na motywach krajobrazu polskiego. Szczególnie bogata jest dekoracja w buduarze pani, saloniku złotym tzw. egipskim i westybulu. Wyposażenie wnętrza niestety nie zachowane. Całość ogrodzona murem i poprzedzona przeddziedzińcem typu avant-cour. Wokół pałacu krajobrazowy park w stylu angielskim, założony w końcu XVIII wieku z urozmaiconym drzewostanem, stawem i wyspą. Pomimo tego, iż nie zachowało się oryginalne wyposażenie wnętrza warto jest odwiedzić tą rezydencję, uważaną zresztą za jedną z piękniejszych w Wielkopolsce. W muzeum zgromadzono m. in. meble z epoki, portrety sarmackie oraz kolekcję obrazów o treściach patriotycznych.

Lewków leży 7 km na północny wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.

MT

   Świątynia usytuowana wśród pól, 2 km na południowy wschód od centrum Bralina, ściśle związana jest z pielgrzymką św. Jadwigi Śląskiej do Krakowa w 1229 r. Do dziś – mimo upływu kilku wieków – Pólko zachowało swój niepowtarzalny charakter kościoła pielgrzymkowego i odpustowego.

   Drewniany kościół zbudowano na planie równoramiennego krzyża, ale jego ramiona mają formę trapezu. Jest to jedyne tego typu rozwiązanie w Polsce. Równie nietypowo, bo pośrodku kościoła umieszczono ołtarz z cudownym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem, stojącej na półksiężycu wspartym na smoku. Dla licznie przybywających tu pielgrzymów wybudowano krużganki otaczające kościół z trzech stron. Wielkość wnętrza tego drewnianego kościoła prezentuje się imponująco – ma bowiem 592 m² i podobno może pomieścić 2 tys. ludzi. Jego wnętrze jest jednoprzestrzenne, z częścią centralną wyższą.

   Ściany wewnętrzne świątyni pokrywa temperowa polichromia architektoniczna wzorowana na miedziorytach z mszału weneckiego z 1638 r. Dachy kościoła kryte są gontami. Od wschodu oraz częściowo od północy i południa kościół otaczają podcienia. Ludowa tradycja nazywa je również sobotami, gdyż w dawnych czasach licznie przybywający pątnicy często przychodzili do świątyni już w przededniu uroczystości kościelnych, tym dniem była najczęściej sobota. Tu zgromadzeni znajdowali schronienie przed wiatrem, deszczem czy chłodem. Na skrzyżowaniu naw ustawiony jest centralnie ołtarz główny. Powstał prawdopodobnie w XVII lub na początku XVIII w. Jest to ołtarz drewniany, polichromowany, dwustronny. Ołtarz otacza balustrada założona na planie prostokąta. W jej narożach na cokołach ustawiono uskrzydlone postacie aniołów.

   25 lutego 1993 r. kościół na Pólku otrzymał medal przyznany przez organizację Europa Nostra. Medal przyznano za wspaniałą restaurację XVIII - wiecznego drewnianego kościoła będącego wybitnym przykładem niegdyś powszechnej, a obecnie zanikającej architektury kraju. Taki werdykt wydał sąd konkursowy złożony ze światowych ekspertów, znawców z dziedziny konserwacji, architektury i historii sztuki.

MT

   Pierwsze wzmianki o wsi Będlewo pochodzą z końca XII wieku – właścicielem był rycerski ród Łodziów, których potomkowie nosili nazwisko Będlewscy. W następnych wiekach Będlewo przechodziło w ręce różnych wielmożów, a w XVII w. właścicielami zostają Potoccy.

   Znamienitym właścicielem Będlewa był Bolesław Potocki. Postać warta pamięci. Jemu to zawdzięczamy powstanie Teatru Polskiego w Poznaniu. Był współzałożycielem jednego z pierwszych wielkopolskich banków, akcjonariuszem „Dziennika Poznańskiego”. Za jego życia około 1866 r. przebudowano pałac w Będlewie. Pierwsze zabudowania to dwór kryty strzechą, który stał bliżej bramy. Pałac pozostał w rękach rodziny aż do 1939 roku. Ostatnią jego właścicielką była Elżbieta Ledóchowska. W czasie II wojny światowej rezydował tu komisarz Rzeszy do spraw umacniania niemczyzny. Po wojnie majątek został przejęty przez skarb państwa. W Pałacu mieściły się różne szkoły - w budynku stajni było kino. W 1976 roku pałac oraz park przejęła Polska Akademia Nauk.

   Całość w egzotycznym stylu angielskiego neogotyku, nawiązującego do epoki Tudorów. Forma pałacu wskazuje na wybitnego projektanta Fridricha Hitziga, który kilka lat przed powstaniem pałacu w Będlewie, popełnił prawie bliźniaczą rezydencję w Kittendorf, w Meklemburgii, kilkadziesiąt kilometrów od Szczecina.

   Budynek z podcieniami i ryzalitami ozdobiony sterczynami i blankami. Po bokach 2 wieże, ośmioboczna i okrągła o nierównych wysokościach. Na początku XX w. do elewacji tylnej dostawiono przeszkloną werandę. W elewacji frontowej taras wsparty na arkadach i zwieńczony krenelażem. Bogaty autentyczny wystrój wnętrz o neogotyckich dekoracjach. Na parterze wnętrza reprezentacyjne oraz apartamenty mieszkalne właścicieli. Ciąg pomieszczeń reprezentacyjnych otwiera dwukondygnacyjny hol nakryty niskim dwuspadowym dachem, z neogotycką stolarką, boazerią, stropem i schodami. W części północnej pałacu sala jadalna, oświetlona trzema oknami o bogatej stolarce, na ścianach dekoracja malarska naśladująca kurdybanowe obicia.

   Z tyłu, za pałacem rozciąga się wielkie założenie parku krajobrazowego, przechodzącego w las naturalny. Czuć echa dawnej świetności. Są stawy, na jednym wyspa z mostem i grotą kamienną. Park jest piękny, ciągle jeszcze romantyczny, choć wyraźnie pozbawiony gospodarskiej ręki. Gdzieś poznikały wielkie oranżerie, altana na wyspie, bażanciarnia i sławny w okolicy zwierzyniec. Niewiele też pozostało z wielkiej kolekcji roślin egzotycznych. W 1912 roku L. Durczykiewicz pisał: „...park tutejszy słynący ze swego urozmaicenia i obszerne cieplarnie mieszczące wiele różnych krzewów i kwiatów zagranicznych ściągają tu dotąd rok rocznie znawców i ciekawych ludzi, szczególnie w 1903 roku liczne rzesze zwiedziły Będlewo podziwiając kwitnącą tu wówczas agawę wysoką na 9,5 metra .....”

   Było, minęło. Liczne rzesze już nie zwiedzają, a szkoda. Bo pięknie tu o każdej porze roku. Nostalgicznie i romantycznie.

MT

   Jest on najstarszym zachowanym i opatrzonym inskrypcją znakiem drogowym w Europie, poza granicami dawnego imperium rzymskiego. Wykonany z piaskowca brzezińskiego, liczy 2,5 metra wysokości i posiada cylindryczny kształt, zwężający się ku górze, zakończony kuliście. Wykuta na nim łacińska inskrypcja, (według tłumaczenia T. Dunin - Wąsowicza) brzmi następująco:

Roku wcielenia Pana naszego 1151
Do Kalisza z Kruszwicy tu prawie punkt środkowy
Wskazuje ta formuła drogi i sprawiedliwości
Którą kazał uczynić komes palatyn Piotr
I starannie też przepołowił tę drogę
Abyś był go pamiętny, racz każdy podróżny
Modlitwą prosić łaskawego Boga.

Słup jest źródłem wielu zagadek i przedmiotem naukowych sporów oraz hipotez. Dotyczą one m.in. osoby fundatora, przekładu łacińskiego tekstu, a także genezy i funkcji słupa. Jest bowiem wielce prawdopodobne, iż sporządzono go jeszcze w czasach pogańskich, a w połowie XII wieku wyryto jedynie napis. O konińskim słupie wspomina już Jan Długosz, łącząc jego fundację z Piotrem Włostem Włostowiczem (Duninem). Według innej hipotezy przypisuje się wykonanie napisu Piotrowi Wszeborowicowi Staremu - palatynowi kujawskiemu, kasztelanowi kruszwickiemu - lub jego ojcu, Piotrowi Wszeborowicowi, wojewodzie i palatynowi Bolesława Krzywoustego.
Pierwotnie słup stał u stóp konińskiego zamku, wzniesionego przez króla Kazimierza III Wielkiego, strzegącego przeprawy przez rzekę Wartę i stanowiącego element linii obronnej przed zagrożeniem krzyżackim. Zamek został poważnie uszkodzony w czasie „potopu szwedzkiego”. Od tego czasu popadał coraz bardziej w ruinę. W okresie Królestwa Kongresowego ostatecznie zarzucono myśl o restauracji warowni. Mieszkańcy Konina w roku 1828 uroczyście przenieśli słup na obecne miejsce, nieopodal najstarszej konińskiej świątyni, kościoła farnego pod wezwaniem św. Bartłomieja.
Ustawiony w odległości 52 km od Kalisza i Kruszwicy. Stał się, obok herbu, symbolem miasta. Konin - miasto położone nad Wartą, ok. 100 km na wschód od Poznania, przy drodze do Warszawy.

MT

   Pierwsza wzmianka o Miłosławiu pochodzi z roku 1314, kiedy to miejscowość była własnością Miłosławskich herbu Doliwa. Od 1487 r. własność Górskich. W okresie reformacji silny ośrodek protestantyzmu – aż do roku 1627, kiedy to Górscy nawracają się na katolicyzm. Później w posiadaniu Grabskich, a od 1777 – Mielżyńskich. W czasie Wiosny Ludów miejsce zwycięskiej bitwy powstańców z wojskami pruskimi (30 kwietnia 1848 r.). W 1893 r. Miłosław kupił Józef Kościelski herbu Ogończyk. W rękach Kościelskich Miłosław pozostawał do 1939 r.

   Zabytkowy pałac zlokalizowany jest w południowej części miasta. Początkowo neorenesansowa willa (tzw. kasyno lub altana), zbudowana w pierwszym dziesięcioleciu XIX wieku według projektu Karla Friedricha Schinkela, rozbudowana w 1843-1844 (dobudowa dwóch skrzydeł ogrodowych oraz wieży według projektu Seweryna Mielżyńskiego) oraz ponownie w latach 1895-1899 (dobudowa skrzydeł oraz okazałego portyku na fasadzie frontowej).

   Pałac otacza piękny park założony w pierwszej połowie XIX stulecia, później powiększony i urządzony przez Seweryna Mielżyńskiego. W parku wzniesiono pierwszy na ziemiach polskich, pomnik Juliusza Słowackiego, który wystawił Józef Kościelski. Pomnik usytuowany jest na lekkim wzniesieniu, wykonany z kremowego marmuru przez Władysława Marcinkowskiego. Przedstawia popiersie poety na kwadratowej kolumnie, pośrodku łukowatej balustrady, na której siedzi dziewczyna w ludowym stroju. Na bokach balustrady znajdują się znicz i urna, które symbolizują życie oraz śmierć. Odsłonięcie pomnika 16 września 1899 roku, w 50 rocznicę śmierci poety, stało się wielkim wydarzeniem patriotycznym, a gościem specjalnym był tu wtedy Henryk Sienkiewicz.

   Pałac został spalony w 1945 przez hitlerowców. Powojenna odbudowa odtworzyła jedynie zewnętrzny wygląd pałacu. Dziś mieści się w nim szkoła. W Miłosławiu odbywa się (przemiennie z Warszawą i Krakowem) uroczystość wręczania Nagrody Fundacji im. Kościelskich. Miłosław położony jest 15 km na południowy zachód od Wrześni.

MT

   Kąkolewo po raz pierwszy pojawiło się w dokumentach w 1391 roku jako własność Kąkolewskich. Do nich należało jeszcze w XV i XVI wieku. W roku 1680 - Barbara z Mycielskich Gorzycka wniosła w wianie Pawłowice z Robczyskiem i połową Kąkolewa swemu drugiemu mężowi - Maciejowi Mielżyńskiemu. Od tego czasu Kąkolewo wchodziło w skład dóbr hrabiów Mielżyńskich z Pawłowic.

   Dwór został wybudowany w połowie XIX w. w stylu eklektycznym nawiązującym do renesansu włoskiego. Budynek jest parterowy z piętrowym ryzalitem zawierającym wejście zwieńczone trójkątnym frontonem. Dwa piętrowe skrzydła po bokach głównego korpusu rozmieszczone zostały niesymetrycznie. Każda część budowli nakryta oddzielnym dachem dwuspadowym. Do korpusu głównego, przy bocznym skrzydle, przylegała pierwotnie masywna dwukondygnacyjna wieża w rodzaju średniowiecznych donżonów (wieża łącząca w sobie funkcje mieszkalne i obronne), która wzbogacała ogólne wrażenie, a jednocześnie stanowiła tak częsty w XIX wieku przykład celowego łączenia różnych stylów i pozornie różnego przeznaczenia elementów mających sugerować starożytność rozbudowywanej przez wieki siedziby. Całość jest otoczona parkiem krajobrazowym, założonym pod koniec XIX wieku o powierzchni 2,6 hektara. W rękach rodziny Mielżyńskich majątek pozostał aż do okresu międzywojennego. W 1919 roku w pałacu mieścił się sztab południowego frontu powstania wielkopolskiego. Po II wojnie światowej, przez wiele lat budynek był siedzibą szkoły podstawowej. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych.

   Wieś położona 9 kilometrów na wschód od Leszna, przy drodze nr 12 do Gostynia.

MT

   Historia Dobrzycy sięga czasów średniowiecza, a najwcześniejsza wzmianka z 1327 roku mówi o Mikołaju z Dobrzycy. W latach 1436-1453 Dobrzyca należała do Tumlina Dobrzyckiego z rodu Leszczyców. Za zgodą króla podniósł on w 1440 roku Dobrzycę do rangi miasta (status ten utraciła w 1934 roku).

   W 1717 roku majątek kupił od Dobrzyckich Aleksander Gorzeński herbu Nałęcz, ale dopiero jego wnuk Augustyn, zamienił starą fortalicję w okazałą, klasycystyczną rezydencję. Ożeniony w 1774 roku z Aleksandrą Skórzewską, zyskał wstęp na pałacowe pokoje króla pruskiego i tytuł jego szambelana. Później, jako generał adiutant i zwolennik Konstytucji 3 Maja przebywał blisko króla Stanisława Augusta aż do jego abdykacji. Prace budowlane realizowano według projektu Aleksandra Zawadzkiego, czołowego architekta epoki klasycyzmu, który był również projektantem pałacu w Śmiełowie. Ze względu na związki Augustyna Gorzeńskiego z masonerią architektura pałacu i parku nawiązuje do symboliki masońskiej.

   Wejście do pałacu zdobi czterokolumnowy portyk z cytatem z Horacego – Ille terrarum mihi praeter omnis angulus ridet – ten zakątek na ziemi milszy mi ponad wszystko. Na piętro prowadzi okazała klatka schodowa. Wnętrza ozdobione były wspaniałymi dekoracjami malarskimi, których twórcami byli Antoni Smuglewicz (długoletni scenograf w teatrze Wojciecha Bogusławskiego), i Robert Stankiewicz. Pokoje ogrzewano piecami, a sale reprezentacyjne kominkami.

   Równolegle z pałacem powstał park. Był jednym z pierwszych w Wielkopolsce parków krajobrazowych. Powierzchnia wynosiła około 16 ha (obecnie 10) i miał on charakter ogrodu angielskiego z cechami ogrodu romantycznego z dwoma stawami. W parku rośnie wiele gatunków drzew, w tym kilkanaście drzew mających status pomników przyrody. Najbardziej cenny jest, posadzony przez Augustyna Gorzeńskiego w roku 1791 dla uczczenia konstytucji, platan o obwodzie pnia około 10 m. Jest największym drzewem tego gatunku w Polsce i jednym z największych w Europie. Rośnie tu również najstarszy w Polsce paklon, czyli klon polny, liczący ponad 300 lat. Park zdobiły modne wtedy budowle – oficyna (przykryta dachem krakowskim), sztuczne ruiny zwane kasztelem (niezachowane), grota (z wodną kaskadą), tajemnicza ślimacza górka, panteon (pełnił rolę sali zebrań loży masońskiej) i wzniesiony na usypanej wyspie stawu monopter.

   Lata powojenne odcisnęły swoje piętno na całym założeniu. Rozebrano kasztel i stajnie cugowe wzniesione według projektu Zawadzkiego, zniszczono mostki i bramę wodną w parku, przetrzebiono drzewostan. Do 1988 roku, kiedy obiekt przeznaczono na muzeum, niszczejący i niewłaściwie użytkowany pałac ratowano doraźnie przeprowadzanymi remontami. Prowadzone od tego czasu (z licznymi trudnościami) prace zostały ostatecznie zakończone w 2004 roku i wtedy obiekt jako Muzeum Ziemiaństwa udostępniony został społeczeństwu. Miejscowość położona ok. 20 km na południowy wschód od Jarocina.

MT